Ariadna Silva: "Cada vez téñolle máis respeto ao acto fotográfico"

Retrato de Ariadna Silva. Cedida por Ariadna Silva

Ariadna Silva (A Estrada, 1996) ten unha carreira do máis prometedora. Coa paixón, o esforzo e a dedicación por bandeira, presenta o seu traballo 'Cartografía do esquecemento' na prestixosa galería de arte ourensá Marisa Marimón: un espazo de reflexión sobre a industria do eucalipto en Galicia. Sen dúbida, o nome desta moza estradense soará con forza nos próximos anos.

Ainara Corredoira/Lugo

Cal é a historia que hai detrás da túa paixón pola fotografía?

Non hai unha historia concreta, a miña aproximación á fotografía sempre foi moi natural e intuitiva. E aquí teño que diferenciar a fotografía do acto fotográfico: certamente hai un pracer visual en contemplar imaxes ou escenas, ben sexa a través do visor ou dos propios ollos, unha sensación que me atravesa dende que comecei a ser consciente de que mimese non ten por que ser sinónimo de evidencia. É unha especie de 'hedonismo visual' que sempre desfrutei e sigo practicando. Mais o acto fotográfico, é dicir, o momento de facer a foto, pode pasar desa paixón que mencionas á máis absoluta tensión. Cada vez lle teño máis respeto ao acto fotográfico, é case un ritual no que interveñen diversos factores autoimpostos e externos. En líneas xerais, para min o máis interesante da fotografía é a súa susceptibilidade de producir un engano por esa mimese da que antes falaba. A recreación da realidade é produto dunha reconstrución persoal, e o feito de que unha fotografía suscite máis preguntas que respostas amosa unha gran capacidade de suxestión que me resulta sumamente atractiva no eido da creación.

Houbo alguén que servise para ti como influencia ou inspiración?

Recordo unha exposición que vin no CGAC hai uns anos que me marcou especialmente. Foi nunha excursión, eu creo que estaba cursando 3º ou 4º da ESO. Foramos ver unha obra de teatro para a materia de francés, e despois da función quedábanos tempo libre así que fixemos unha incursión no CGAC. E alí estaba a exposición de Jeff Wall, un dos fotógrafos máis influíntes do s.XX. Eu nese momento non sabía quen era, a miña cultura visual limitábase ao que vía en Flickr. Cando comezamos a visita guiada quedei abraiada porque me din conta do misterio que escondía cada imaxe. Eran unhas copias moi grandes montadas en caixas de luz, cunha profundidade, detalle e nitidez outorgada por unha técnica exquisita. Nese momento comecei a facerme moitas preguntas produto da fascinación por unhas escenas que posteriormente souben que eran precisamente iso, escenificacións. E nese instante fun consciente de que eu tamén quería facer iso coa fotografía: intrigar, cuestionar, emocionar. Foi, sen dúbida, un antes e un despois no meu modo de ver e de interpretar a fotografía.

"Hai que liberarse do feito de que profesionalidade, xuventude e identificarse como muller son incompatibles. É molesto, innecesario e misóxino"

Sentiches vertixe ao iniciarte no mundo da arte sendo tan nova?

Levo moitos anos formándome para isto, así que foi algo buscado, pode que prematuro se o comparamos co que é máis habitual. Pero hai moito esforzo e dedicación detrás. Os últimos cinco anos foron moi intensos neste sentido, a evolución do meu traballo foi descomunal e a día de hoxe xa podo dicir que son artista profesional (entre outras facetas). E neste tempo escoitei moitas veces a palabra 'nena'. Creo que é a primeira vez que manifesto isto publicamente, prodúceme moito rexeitamento cando alguén me di iso porque rezuma paternalismo aínda que, en moitos casos, non se diga con mala intención. O feito de ser nova e ter xa certo percorrido convida a tomar ese tipo de expresións como un eloxio pola madurez mostrada, pero hai que liberarse do feito de que profesionalidade, xuventude e identificarse como muller son incompatibles. É molesto, innecesario e misóxino.

Como é o teu proceso de creación?

O máis importante é ter un caso, un tema sobre o que traballar. A min interésame a paisaxe natural, e para ser máis concreta, a posnatureza como produto da acción humana. A elección do caso debe ser sucedida por un rigoroso proceso de documentación textual e visual que apoie as intencións creativas previas. E despois xa comezo a traballar sobre o que e o como, a técnica e a táctica: que cámara empregar, que ópticas debería usar, decidir se utilizo trípode ou cámara en man, cal é o ángulo máis axeitado, que cores deben predominar… É un proceso moi similar ao de preprodución audiovisual. Son bastante metódica neste sentido, póñome moitas normas para conseguir unha coherencia conxunta. Cando fago fotos teño moi presente esas regras, e chega un momento que xa teño tan interiorizado o proceso que me deixo levar e guiar pola intuición. Aí é cando verdadeiramente desfruto facendo fotos, e penso que é cando consigo os mellores resultados. Tras facer as fotos chega o momento de editar, que non se debe confundir co de revelar. A edición consiste en seleccionar e descartar as fotografías que integrarán o proxecto, é un dos puntos máis importantes da creación dun proxecto fotográfico porque aquí se determina a sintaxe, o verdadeiro relato. Durante ese procedemento vanse detectando os erros e os acertos, e chega un momento no que cada vez vai quedando máis clara cal é a vía máis atinada. É un proceso cíclico, de proba e erro, de deixar un tempo de repouso, de ensinarllo a outras persoas, de retomar, repetir, e continuar de forma sucesiva ata que o proxecto fale por si mesmo.

Céntraste na paisaxe galega e na autobiografía como eixo central da túa narrativa fotográfica e audiovisual. Como consegues expresar a túa faceta máis persoal nos teus traballos?

Creo que é bastante evidente que a miña linguaxe visual é poética. Bryan Schutmaat (un dos meus referentes) dixo nunha entrevista que o seu traballo é un tipo de documentalismo lírico, un xénero co que me identifico plenamente. O documentalismo lírico permite falar do particular e do xeral de forma simultánea. O tratamento da paisaxe pode ser inabarcable, supéranos como individuos. De feito, non é casual que sexa un dos temas piares da representación iconográfica ao longo da historia da arte. Polo tanto, sempre tento buscar o meu vínculo entre esa inmensidade partindo dalgún detalle, acción ou preocupación persoal. A partir de aí reinterpreto e constrúo unha mirada fragmentada e sutil, que suxira e non evidencie para facer íntimo o colectivo.

Actualmente, a túa serie fotográfica ‘Cartografía do esquecemento’ exponse na prestixiosa galería Marisa Marimón. Cal é o obxectivo último da serie?

Un dos principais obxectivos deste proxecto é crear un espazo de reflexión sobre o impacto da industria do eucalipto en Galicia. A explotación do eucalipto conleva unha serie de problemas medioambientais moi graves produto das dinámicas capitalistas. Non pretendo mudar a situación porque non teño potestade nin capacidade para facelo, pero si apelar á conciencia e a un profundo proceso de autocrítica desacelerada e contrastada.

En ‘Cartografía do esquecemento’ propós unha reflexión sobre as consecuencias derivadas da industria do eucalipto que supón (xunto con outros factores) a aniquilación do bosque autóctono galego. Por que escolliches esta temática?

A idea do proxecto xurdiu tras a onda de incendios de outubro de 2017, un ano que destacou por ser máis seco do habitual. Os incendios, por desgraza, son moi frecuentes en Galicia, pero nos últimos anos orixináronse fóra da época estival como un efecto directo do cambio climático, entre outras causas relacionadas con políticas forestais ineficientes e a favor dos intereses económicos. Esa onda de incendios foi especialmente virulenta e con consecuencias catastróficas. Por iso, Cartografía do esquecemento orixinouse como unha necesidade persoal por expoñer un asunto que me preocupa, foi unha resposta inmediata e visceral ao ocorrido, en gran parte por vivir os feitos desde a distancia. Converteuse nunha obsesión.

Cando me propuxen tratar o tema da industria do eucalipto e da súa relación cos incendios realicei un traballo de documentación moi exhaustivo durante meses, e iso chegoume a afogar porque sentía que estaba a perder o control. Atopei datos demasiado científicos, polo que nun inicio desenvolvino dunha maneira moito máis expositiva e divulgativa, pero deime conta de que non era o que me interesaba (aínda que recoñezo que sen esa investigación non sería capaz de defender o proxecto con rigor). Quería facer un traballo máis reflexivo e íntimo, onde a subxectividade fose protagonista pero sen rexeitar a metodoloxía documental. Nese momento relacioneino coa autobiografía e coa miña historia familiar como fío condutor, en concreto, coa compra-venda de madeira de eucalipto que adoitaba realizar o meu avó materno. Atopei unha gran cantidade de arquivo, non só fotográfico, senón de todo tipo de documentos que precisamente utilizo como elemento complementario ás fotografías. O comercio do eucalipto é unha práctica convencional e moi estendida, polo que falo dunha cuestión xeral desde unha experiencia particular.

Con todo, culpabilizar o fenómeno incendiario á mera presenza do eucalipto sería un erro. Existen outros factores que favorecen esta situación: de maneira común, o quecemento global, e en concreto, o envellecemento da poboación, a falta de ordenación territorial eficiente e ecolóxica, a privatización dos medios de extinción, a falta dunha política de prevención en lugar de extinción e o abandono do monte. A industria do eucalipto é moi rendible a curto prazo, pero é necesario prestar atención aos problemas que pode causar poucos anos máis tarde polo seu carácter invasor, e para iso é necesaria a educación ambiental. O eucalipto é unha especie orixinaria de Australia que foi introducida a finais do século XIX como ornamentación, pero durante o franquismo empezouse a empregar para a fabricación de pasta de celulosa polo seu rápido crecemento e rendibilidade. O seu interese económico radica nunha propiedade forestal fragmentada e desaproveitada. Por iso, a presenza do eucalipto comezou a crecer a medida que a industria da celulosa se ía consolidando. Actualmente Galicia conta con máis de 300.000 hectáreas puras de eucalipto. Insisto en que o eucalipto non é o causante do lume, pero si é agravante porque é moi inflamable e pola súa alta reprodución poucos meses despois do incendio. O resultado é un proceso cíclico que empeora expoñencialmente. Isto non só supón un problema para o medio ambiente e para a biodiversidade, tamén é unha perda irreparable dun símbolo cultural e identitario como é o bosque autóctono. Aínda que é certo que cada vez hai máis conciencia social polo coidado da natureza e medio ambiente, o verdadeiro cambio pasa por unha vontade política que actualmente é inexistente.

Por que decidiches titular a serie ‘Cartografía do esquecemento’?

Sendo literal, as fotos están feitas en diferentes puntos da xeografía galega, pero o título ten outras connotacións. A serie está composta por elementos que dialogan entre si, como fotografías, textos, arquivos que formalmente remiten a unha cartografía, un caderno de campo e incluso un álbum de familia. Parecíame pertinente denominalo como “cartografía” pola conxunción duns documentos que sinalan un territorio moi concreto. E ao mesmo tempo é un exercicio de memoria que mira cara o pasado, mais tamén cara un futuro cheo de incerteza. Se temos en conta que a natureza é susceptible de ser patrimonio é porque é parte da historia das sociedades. Polo tanto, a consecuencia da desaparición dese legado é a perda das memorias colectivas, o esquecemento en si mesmo.

A propósito da exposición do proxecto na pasada edición de PHotoEspaña, a comisaria da mostra, Ana Redondo, fixo unha reflexión que agradecín moito porque sinalou varias cuestións das que eu non fora consciente nun principio. Cito textualmente as súas palabras: “O título é múltiple en sentidos, bifúrcase, desdóbrase. Lévanos a pensar tamén nun exercicio de limpeza emocional, no que a culpa que fire é aceptada e transformada. Porén, o pasado non se borra. Precisamente, e aínda que pareza paradóxico, xerando unha cartografía non se procede ao esquecemento, unha cartografía sempre sinala, marca, recorda. Son termos practicamente contrapostos. Xerar un mapa do esquecemento é fundamental para situar a propia dor e recoñecerlle un lugar”.

Gustaríache que os teus traballos servisen para achegar máis a arte ás novas xeracións?

Gustaríame que a arte contemporánea fose accesible a máis públicos obxectivos, especialmente ás persoas máis novas para favorecer os discursos críticos por medio da creación individual ou colectiva. É necesario que a arte se desvincule da alta cultura, do snobismo. E ao mesmo tempo é preciso que a cultura non sexa mercantilizada e banalizada. Aquí interveñen outras cuestións estruturais de fondo que impliquen un desenvolvemento de políticas culturais acordes con procesos de democratización cultural e que acollan non só intereses individuais, senón de todo tipo de colectivos, como por exemplo os das novas xeracións. Porque, recordemos, a cultura é un dereito.

"A min nútreme moito estar en contacto con outras disciplinas artísticas, como a música, o cinema, a literatura, o teatro… Creo que é fundamental expandirse, divertirse, ter paciencia, darse autoprioridade e traballar arreo"

Que consello lle darías a aqueles mozos e mozas galegos que se queren iniciar no mundo creativo?

Mirar, aprender, facer, mostrar e repetir. Non sei se son quen de dar consellos porque isto é unha carreira de fondo en constante evolución, pero digamos que o importante é ser conscientes de que nunca deixaremos de aprender. A min nútreme moito estar en contacto con outras disciplinas artísticas, como a música, o cinema, a literatura, o teatro… Creo que é fundamental expandirse, divertirse, ter paciencia, darse autoprioridade e traballar arreo.

Tes algún novo proxecto entre mans?

Teño a idea de cal será o próximo tema que traballarei como proxecto fotográfico, pero prefiro non desvelar nada polo momento porque aínda é iso, unha idea. Agora mesmo estou moi centrada nos meus estudos, estou cursando o Máster de Servizos Culturais da USC. Atráeme moito o feito de adentrarme na xestión cultural para favorecer esa accesibilidade da que antes falaba coas artes visuais, especialmente a fotografía, como eixo principal do meu traballo como xestora cultural. Atopei neste campo a conxunción perfecta entre a miña formación previa como comunicadora, a miña faceta como artista e o meu compromiso por achegar a fotografía a novos públicos. E nesas estou, con varias frontes abertas, ás veces con moito desgaste por ter chegado ao límite máis dunha vez. Así que pouco a pouco, prefiro non ceder a presións. Todo chegará.